Begeleiden op afstand

In gesprek met solocellist Gregor Horsch over zijn online lessen aan deelnemers van Concertgebouworkest Young

'Vraag je mijn collega-orkestleden naar de jaren die hen als musicus het meest gevormd hebben, dan hoor je vaak dat de periode in een jeugdorkest doorslaggevend was.’

Toen duidelijk werd dat Concertgebouworkest Young in de zomer van 2020 niet door kon gaan, was de bezetting van het jeugdorkest al rond. De geselecteerde jongeren zouden een jaar moeten wachten tot ze straks in augustus het orkest vormen van de tweede editie van Young. Om hen in een moeilijke periode niet los te laten, boden de orkestleden begeleiding in de vorm van individuele online masterclasses. Gregor Horsch ontfermde zich graag over de cellisten Hanna Szczesna uit Polen en Freja Apelkvist uit Zweden. 

Isolerend effect

‘Ik maakte me zorgen over het isolerende effect van de coronacrisis voor deze jongeren. Het is zo belangrijk om op die leeftijd in aanraking te komen met de juiste mensen: inspirerende docenten en enthousiaste medestudenten. Dit is de fase waarin leerlingen zelfbewuster naar zichzelf kijken. Wie ben ik eigenlijk? Wie wil ik zijn? Als je dan niet trots bent op je spel, als je vindt dat het niet mooi genoeg klinkt, kun je je schamen voor je omgeving en haak je makkelijk af.’

Zijn grote lespraktijk is voor Gregor een belangrijk en geliefd onderdeel van zijn werk. De leeftijdscategorie van de Youngdeelnemers was echter nieuw. ‘Ik heb geen ervaring met scholieren; leerlingen die hun aandacht moeten verdelen tussen botsende belangen van school en muziek. Deze jongeren zijn natuurlijk al geselecteerd op hun muzikale gedrevenheid – ik merk dat ze altijd hun uiterste best doen, al zijn er ook andere prioriteiten.’

Second opinion

Met de masterclasses wil Gregor de Youngdeelnemers een waardevolle toevoeging geven aan de online lessen van hun eigen docenten. ‘Ik sta klaar op de momenten dat ze vragen hebben en een soort second opinion willen. Ik heb geen pedagogisch plan maar haak met extra advies in op waar ze mee bezig zijn. Zo heb ik Hanna bijvoorbeeld begeleid bij de voorbereiding op een concours.’

Het is voor Gregor moeilijk toetsen wat het effect is van wat hij in een les gezegd heeft. Los van de verbinding die vaak tegenvalt, is het van een afstand moeilijk inschatten of iets aankomt. Soms pakt een leerling het meteen op, soms landt het pas een half jaar later. Van Hanna kreeg hij een filmpje opgestuurd van dat concours waarvoor ze aan het studeren was. De ontwikkeling die ze door had gemaakt, verraste hem: ‘Een paar weken eerder speelde ze het stuk nog heel anders, ineens was het echt een uitvoering geworden. Daar word ik heel blij van – of het nu met mij te maken heeft of niet.’

Filmpje

De masterclasses bestaan uit meer dan alleen de online lessen. Voorafgaand aan de afspraak stuurt de leerling een filmpje via whatsapp – de ervaring leert dat dit laagdrempelig is en van relatief goede kwaliteit. Het filmpje gebruikt Gregor dan ter voorbereiding van de les: ‘In de zoomles kan ik moeilijk horen wat iemand live doet – hoe de muzikale klank is. Deels kan ik die echter wel afleiden uit de efficiëntie van de fysieke beweging van een leerling. Een YouTube filmpje kan ik dan iets vertraagd afspelen – terwijl de toonhoogte niet verandert. Als ik wil weten wat er precies gebeurt, helpt het als ik op die manier de bewegingen analyseer.’

Gregor heeft zelf ook instructiefilmpjes gemaakt om iets voor te spelen. ‘Dan studeer ik als het ware het stuk waar zij mee bezig zijn. Ik zeg waar ze op kunnen letten en hoe ik het zou benaderen. Maar… vreselijk! Ik houd er niet van mezelf te zien en te horen. Gelukkig vonden de studenten het nuttig.’

Ik help de jongeren bij het verscherpen van hun waarneming, het probleem herkennen en het vervolgens oplossen.

Problemen herkennen

Ondanks de onnatuurlijke lesvorm, heeft Gregor ontdekt dat het maken van zo’n filmpje iets toevoegt aan de gangbare lespraktijk. ‘Je werkt al naar een “doorspeel-uitvoering”. Ook al duurt het maar twee of drie minuten, je moet proberen zonder onderbrekingen te spelen – op zich een goed studeerdoel. Bovendien kunnen leerlingen na afloop van de les de opname terugluisteren met mijn feedback in hun achterhoofd. Zo leren ze op een interactieve manier naar zichzelf luisteren – een belangrijk onderdeel van het hele proces van studeren. Hoe ouder en ervarener je bent, hoe sneller je hoort wat je moet veranderen om verder te komen. Jonge onervaren spelers proberen soms van alles, zonder dat ze door hebben wat het probleem eigenlijk is. Ik help de jongeren bij het verscherpen van hun waarneming, het probleem herkennen en het vervolgens oplossen. In de hoop dat ze een volgende keer eenzelfde probleem herkennen.’

Hoe het zou kunnen klinken

Hoewel de filmpjes dus bijdragen aan de efficiëntie van het leerproces, kan het opnemen voor een zelfkritische leerling een struikelblok zijn. Gregor: ‘Iets vastleggen, confronteert je met je eigen onvolkomenheden. Je moet iets versturen wat je per definitie niet goed genoeg vindt: het laat zien hoe je een stuk op dat moment speelt, terwijl het je vooral gaat om hoe het zou kunnen klinken.’ Het erkennen van onvolkomenheden is volgens Gregor wel essentieel binnen het proces dat je als musicus steeds weer doorloopt, op alle niveaus. ‘Je streeft altijd naar iets wat mooier is dan wat je nu doet. Ook de stukken die je al eerder speelde heb je niet zomaar weer paraat. Je begint steeds weer aan iets dat je niet kunt, met het vooruitzicht dat het wel zal gaan lukken. Ik ben weliswaar docent en ervaren, maar ook ik zoek op een vergelijkbare manier oplossingen voor problemen die ik tegenkom.’

Een inspirerend vervolg

Gregor hoopt dat de leerlingen na afloop van de les de zoom-verbinding verbreken met een positief gevoel, en dat ze extra gemotiveerd zelf verder kunnen. Hoewel dat digitaal soms niet makkelijk in te schatten is, gelooft Gregor wel dat het werkt. ‘Inmiddels hebben Hanna en Freja op eigen initiatief ook bij elkaars lessen meegekeken in de zoom, samen met een derde Young-cellist.’

Met de nieuwe editie van Young in het vooruitzicht zullen Freja, Hanna en Gregor elkaar in de zomer voor het eerst echt ontmoeten. Een leerzame basis is gelegd voor een inspirerend vervolg met meer coachende orkestleden, medestudenten en een topdirigent.

door Marije Bosnak