'Muziek is een gift'

De derde editie van de Ammodo masterclass dirigeren werd in juni 2020 gegeven door Iván Fischer, sinds 1987 geliefd gastdirigent van het Concertgebouworkest. We leggen de Hongaarse dirigent een paar vragen voor. Over het orkest, over zijn eigen rol en over de betekenis van muziek.

U bent vanaf het seizoen 2021/2022 titeldirigent bij het Concertgebouworkest. Hoe ziet u uw relatie met het orkest?

‘Er wordt vaak gesproken over de relatie tussen dirigent en orkest. Die is zeker belangrijk, maar voor mij zijn andere relaties nog belangrijker: de relatie tot de muziek, en de relatie tot het publiek. Een dirigent heeft de taak om de culturele behoefte van een gemeenschap te dienen, dus hij of zij moet goed begrijpen wat die gemeenschap nodig heeft en waar de muziek over gaat. Het orkest is het team waarmee we goed moeten samenwerken, maar onze belangrijkste taak hebben we als ambassadeur van cultuur en van de mensheid.’

Binnen dit ritueel hebben alle deelnemers een karakter: het publiek, het orkest, de dirigent, de zaal, de groep van componisten. Niemand is belangrijker of dominanter dan de ander.

Hoe zou u het Concertgebouworkest in dat licht beschrijven? Hoe beschrijft u het karakter van het orkest?

‘Muziek, vooral symfonische muziek, is een gecompliceerde kunstvorm. Concerten zijn rituelen waarbij een kleinere groep (van ongeveer 100 mensen) een uitvoering geeft voor een grotere groep (van ongeveer 2000 mensen). In dit ritueel zijn er een paar deelnemers nodig. Ten eerste zijn er de componisten die de muziek bedenken die gespeeld wordt. Dan is er een dirigent nodig om ervoor te zorgen dat de 100 musici met eenzelfde expressie spelen. De dirigent kan ook beslissen welk werk gespeeld wordt op een specifieke dag. Binnen dit ritueel hebben alle deelnemers een karakter: het publiek, het orkest, de dirigent, de zaal, de groep van componisten. Niemand is belangrijker of dominanter dan de ander.

Je vraagt me naar het karakter van het Concertgebouworkest… Dat is geïntegreerd met het karakter van deze specifieke zaal, van de stad Amsterdam en van de huidige generatie inwoners. Ik wil geen cliché-uitspraken doen over het karakter van een orkest want dat ligt gecompliceerd: dit karakter is door de jaren heen gevormd door sterke persoonlijkheden binnen het orkest, door de akoestiek van de zaal, door het weer in Amsterdam, door de historische ontwikkeling, door religieuze en sociale tradities, dominante muziekdocenten en andere factoren. Dus als we de vraag serieus nemen – wat is het karakter van het Concertgebouworkest? – dan is het resultaat complex en kan het niet in een enkele zin beschreven worden.’

Wat wilt u met de uitvoering van muziek – uw concerten – bereiken?

‘Als ik voor de uitvoering van muziek de keus heb tussen schoonheid en waarachtigheid, zou ik altijd waarachtigheid kiezen. Muziek moet begrepen worden. Een goede uitvoering kent een kosmische orde. Dan gaat het om het juiste tempo, de juiste balans en een frasering die een juiste plek geeft aan alle accenten, inzetten, cadensen en vrijheden. Schoonheid bestaat wel; er zijn prachtige stemmen en klanken, maar dan komen we op het gebied van subjectiviteit. Deze opvattingen zijn veranderlijk, maar de orde in muziek niet. Als goede muziek goed wordt uitgevoerd, heeft dat een heel intense invloed op de luisteraar, het is verheffend en bevredigend zoals niets anders is. Muziek is een gift die harmonie en blijdschap kan brengen in de wereld.’

De Ammodo Masterclass dirigeren was voor de jonge dirigenten heel leerzaam. Wat is de betekenis van dit soort educatieprojecten voor het orkest?

Tijdens het lesgeven leer je, omdat je steeds bezig bent met ontdekken. Leren is belangrijker dan lesgeven – we zouden voortdurend moeten blijven leren. Iedereen die betrokken is bij zo’n project leert: de leraar, de studenten, de orkestleden. Het is een betekenisvolle activiteit.’

Dergelijke projecten kunnen alleen plaatsvinden met steun van begunstigers, in dit geval goededoelenorganisatie Ammodo. Wat motiveert begunstigers om het orkest te steunen denkt u?

‘Ik denk zelf dat ik mijn ervaringen graag zou willen overdragen aan een nieuwe generatie. Het is fantastisch om onderdeel te zijn van een concertritueel. Ik betaal mijn kaartje en ontvang een muzikale ervaring. Als ik met regelmaat in het publiek zou zitten, zou ik ervoor willen zorgen dat mijn kinderen en kleinkinderen eenzelfde ervaring konden hebben. Ik denk dus dat ik het Concertgebouworkest zou opnemen in mijn testament.’

Op 24, 25 en 26 juni vond de Ammodo masterclass dirigeren plaats, gegeven door Iván Fischer, een van de meest geliefde gastdirigenten van het Concertgebouworkest. De vier deelnemende dirigenten waren: Martijn Dendievel, Corinna Niemeyer, Jaume Santonja en Katharina Wincor.

Deze masterclass is mogelijk gemaakt door Ammodo en is de eerste in een serie van drie Ammodo masterclasses dirigeren. Volgende edities zijn in 2022 en 2024. Ook vanuit het Kirill Kondrashin Fonds is een bijdrage naar deze masterclass gegaan.