In 1988 kwam de Calliope Tsoupaki vanuit Griekenland naar Amsterdam om te studeren bij Louis Andriessen. Ze is altijd gebleven; van 2019 tot 2021 was ze zelfs Componist des Vaderlands. Haar komst naar de stad vol bruisende creativiteit vormde de inspiratie voor Another Day, dat op 6, 7 en 8 maart in première gaat. ‘Ik woon hier al meer dan de helft van mijn leven en ben helemaal met de stad vergroeid’, zegt Tsoupaki in een interview voor Preludium, ‘ik ben een Amsterdamse in hart en nieren!’
Wat haar zo aantrekt in de Nederlandse hoofdstad is haar levendigheid en rijke culturele leven: ‘Alles broeit hier, er is voortdurend beweging. Dat is altijd zo geweest. Vanaf haar ontstaan was Amsterdam een havenstad. (…) Waar veel water is komt handel, mensen met verschillende achtergronden uit de hele wereld ontmoeten elkaar. Dat leidt tot nieuwe verbindingen, andere invalshoeken en manieren van dingen bekijken.’
Van oudsher trok die liberale sfeer filosofen, kunstenaars, musici, schrijvers en wetenschappers aan. ‘Het was een polyfonie van mensen, die hier de ruimte vonden nieuwe ideeën te leren kennen en ontwikkelen. Dat creëerde een enorme dynamiek’, zegt Tsoupaki. ‘Dit alles heeft Amsterdam gemaakt tot de cultuurstad die ze is, zij is tot in haar poriën multicultureel.’
Dat multiculturele klimaat van Amsterdam is een belangrijk thema van onze concerten op 6 en 7 maart. Naast muziek van onder anderen Louis Andriessen en Joop Stokkermans klinkt dan Tsoupaki’s Another Day, waarin je vooral de dynamiek en beweeglijkheid van de stad hoort. ‘De rijkdom aan klankkleuren van het Concertgebouworkest heb ik ingezet om de veelkleurigheid van Amsterdam te vangen. IJle, naar de hemel reikende klanken zijn verbonden met het komen naar hier, waar ik ook de modder heb leren waarderen. Amsterdam heeft iets hoopvols: zelfs in deze duistere tijden is er altijd hoop op de volgende dag. Die geeft drijfkracht.’
Ook Seung-Won Oh, geboren in Zuid-Korea, studeerde bij Louis Andriessen. Na haar compositiestudie in de Verenigde Staten verdiepte ze in Nederland haar banden met de muzikale tradities van haar geboorteland. ‘Een naam om te onthouden, schreef de Volkskrant in 2003 over haar, waarna ze haar heel persoonlijke artistieke stem verder ontwikkelde.
Voor het Concertgebouworkest schreef ze Spiri III: Sacred Ritual, het sluitstuk van een orkestrale trilogie. De titel Spiri komt van het Latijnse ‘spir(are)’, ‘ademen’, verwijzend naar de altijd aanwezige energie die het bestaan voortstuwt, een concept dat we in vele culturen terugvinden, bijvoorbeeld als ki (Koreaans), xi (Chinees), of qi (Japans). ‘De trilogie weerspiegelt het cyclische en eeuwige karakter van het universum, waarbij begin en eind steeds in elkaar oplossen’, zegt Oh. Spiri III: Sacred Ritual is het eindpunt en tegelijkertijd de voortzetting van zijn twee voorgangers.
De drie stukken beginnen alle met een klokkenklank. ‘Het geluid van klokken vertegenwoordigt in veel culturen iets eeuwigs’, zegt Oh, ‘en tegelijkertijd heeft iedere klokklank, van zijn aanslag tot zijn geleidelijke uitsterven, een eigen leven.’ In Spiri III verschijnt de klank eerst als een dissonant akkoord, dat geleidelijk uiteenvalt in open, welluidende akkoorden. Dit motief komt op verschillende manieren terug. De laatste klokklank mondt uit in een coda: hier openbaart zich in zijn puurste vorm de onderliggende chaconne (akkoordencyclus) die in de trilogie steeds onderhuids aanwezig was.
Inspiratie haalde Oh ook uit de wetenschap dat haar werk bij de première op 26, 27 en 28 maart – onder leiding van Klaus Mäkelä - gevolgd wordt door Offertorium van Sofia Goebaidoelina. En dan vooral ‘Goebaidoelina’s onwrikbare geloof dat het stuk weerspiegelt’, aldus Oh.
Goebaidoelina is zonder twijfel een van de belangrijkste componisten van de twintigste eeuw. Omdat ze in de gesloten Sovjet-Unie opereerde, was haar werk lange tijd onbekend bij ons, maar dat veranderde toen het Holland Festival in 1989 gewijd was aan Sovjet-componisten: Goebaidoelina’s muziek maakte grote indruk. Twee jaar later voerde het Concertgebouworkest haar vioolconcert Offertorium uit, en later zou het orkest nog vaker werken van de Tataarse componist uitvoeren. Onder Klaus Mäkelä komt Offertorium – een meditatie op Bachs Musikalisches Opfer - opnieuw tot klinken, met Julian Rachlin als solist.
Bestel kaarten voor 26, 27 en 28 maart
In maart 2025 staan nog meer noten van vrouwen op de lessenaar. Op 12, 13 en 14 maart klinkt Fractured Time van Anna Clyne, en tijdens het Kinderconcert Commander_n00b op23 maart wordt Dancing to an Orange Drummer van Vanessa Lann gespeeld.
Jarenlang was het helemaal niet vanzelfsprekend dat orkesten werken van vrouwelijke componisten uitvoerden. Nog steeds zijn ze sterk in de minderheid, maar bij het Concertgebouworkest is het programmeren van meer muziek van vrouwen de laatste jaren een belangrijk speerpunt van het beleid. Zo zijn de opdrachtcomposities van Calliope Tsoupaki en Seung-Won Oh mede mogelijk gemaakt door het Fonds Toonaangevende vrouwen in de muziek.
Toch blijven vrouwelijke componisten en dirigenten nog altijd onderbelicht in de orkestwereld, terwijl het aantal vrouwelijke orkestleden en solisten wél al jaren in overeenstemming is met bredere maatschappelijke verhoudingen.
Met ons Fonds Toonaangevende vrouwen in muziek dragen we graag bij aan een betere vertegenwoordiging van vrouwen op deze posities aan de internationale top van de symfonieorkesten. We willen dit bereiken door hen meer in de spotlight te zetten, door het aantal inspirerende rolmodellen te vergroten, vrouwelijk talent te scouten en begeleiden, en uiteraard door producties met vrouwelijke dirigenten en componisten mogelijk te maken. Iedereen is welkom bij te dragen aan dit fonds: particuliere schenkers, bedrijven, fondsen en stichtingen die zich betrokken voelen bij dit thema.
Wilt u weten hoe u aan het Fonds Toonaangevende vrouwen in muziek kan schenken? Neem contact op met Barbara Ruding (senior relatiebeheerder speciale projecten) via b.ruding@concertgebouworkest.nl.
In het maartnummer van Preludium en op preludium.nl leest u het interview van Thea Derks met Calliope Tsoupaki, een achtergrondverhaal over Goebaidoelina’s Offertorium en de toelichtingen op alle werken.
Barbara Ruding vertelt u graag meer.
